Nội dung
Bệnh đầu mùa khỉ là gì?
Bệnh đậu mùa khỉ (trước đây là bệnh thủy đậu khỉ – Monkeypox, MPX, Mpox) là bệnh nhiễm trùng từ động vật hiếm gặp do virus thủy đậu khỉ (monkeypox virus, viết tắt là MPXV) gây ra.
Virus MPXV là một loại virus ADN sợi kép bao bọc thuộc chi Orthopoxvirus thuộc họ Poxviridae, bao gồm các loại virus variola, đậu bò, vaccinia và các loại virus khác. Hai dòng di truyền của virus là nhánh I và II.
Virus đậu mùa khỉ là một loại virus lây truyền từ động vật mới nổi và biểu hiện các triệu chứng lâm sàng tương tự như bệnh đậu mùa, chẳng hạn như sốt và tổn thương da mụn nước-mụn mủ. Tuy nhiên, chẩn đoán phân biệt giữa bệnh đậu mùa và bệnh đậu khỉ là bệnh đậu mùa không gây ra bệnh hạch nhưng bệnh đậu mùa gây sưng hạch bạch huyết.
Nhiễm virus đậu mùa khỉ lần đầu tiên được xác định ở những con khỉ bị nuôi nhốt vào năm 1958 tại Copenhagen, Đan Mạch, là nguyên nhân gây ra một căn bệnh giống như đậu mùa không gây tử vong.
Trường hợp nhiễm đậu mùa khỉ đầu tiên ở người được báo cáo là một cậu bé 9 tháng tuổi ở Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC, 1970).
Bệnh đậu mùa khỉ có thể lây từ người sang người hoặc đôi khi từ động vật sang người.
Sau khi loại trừ bệnh đậu mùa vào năm 1980 và chấm dứt tiêm chủng bệnh đậu mùa trên toàn thế giới, bệnh mpox dần xuất hiện ở miền Trung, Đông và Tây Phi. Một đợt bùng phát toàn cầu xảy ra vào năm 2022–2023.
Nguồn chứa virus tự nhiên vẫn chưa được xác định – nhiều loài động vật có vú nhỏ như sóc và khỉ rất dễ bị nhiễm bệnh.
Sự lây lan gần đây của các trường hợp mắc bệnh đậu khỉ ở các quốc gia không lưu hành có thể là do sự thiếu khả năng miễn dịch của Orthopoxvirus trong các quần thể này. Điều này có thể là do việc ngừng tiêm phòng bệnh đậu mùa sau khi căn bệnh này được tuyên bố đã loại trừ.
Dịch tễ học bệnh đậu mùa khỉ
Kể từ khi loại trừ bệnh đậu mùa, MPXV đã được xác định là loại Orthopoxvirus phổ biến nhất gây bệnh ở người. Mặc dù MPXV là loài đặc hữu ở một số khu vực ở Châu Phi, nhưng đợt bùng phát MPXV hiện nay, bắt đầu vào đầu năm 2022, đã lan sang nhiều quốc gia trên toàn thế giới, gây lo ngại toàn cầu.
Năm 2003, một đợt dịch đậu mùa khỉ đã bùng phát với 47 trường hợp nhiễm bệnh đậu khỉ đã được ghi nhận ở Mỹ do con người tiếp xúc với chó đồng cỏ nhiễm MPX.
Trước đó, các ca nhiễm MPX đã được báo cáo ở Châu Phi, với phần lớn các ca nhiễm gần đây đều có phơi nhiễm với vi rút liên quan đến du lịch ở Nigeria.
Một nghiên cứu được thực hiện tại Cộng hòa Dân chủ Congo cho thấy tỷ lệ mắc bệnh MPX là 0,64 trên 100.000 người vào năm 2001, tăng lên 2,82 trên 100.000 người vào năm 2013.
Một nghiên cứu khác cho thấy tỷ lệ mắc bệnh nhiễm MPX tích lũy trung bình hàng năm từ năm 2005 đến năm 2007 là 0,55 mỗi năm. 100.000 ở quận Sankuru.
Tính đến cuối tháng 5 năm 2023, hơn 87.545 trường hợp mắc bệnh và 141 trường hợp tử vong đã được báo cáo, hầu hết các trường hợp được xác định ở các quốc gia không lưu hành bệnh, chủ yếu là do lây truyền từ người sang người.
Một nghiên cứu tài liệu gần đây ước tính rằng tổng tỷ lệ tử vong trong ca bệnh (CFR) trên tất cả các quốc gia là 8,7%. Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu lưu ý rằng tất cả các trường hợp tử vong được ghi nhận đều ở Châu Phi. Hơn nữa, một nghiên cứu lưu ý rằng CFR In tương ứng với nhánh Trung Phi là 10,6% trong khi của nhánh Tây Phi là 3,7%.
Bệnh đậu mùa khỉ bùng phát ở nhiều quốc gia
Gần 98% trường hợp bệnh nhân mắc đậu mùa khỉ được báo cáo kể từ tháng 5 năm 2022 được phát hiện ở nam giới có quan hệ tình dục đồng giới (MSM).
Đáng chú ý, chưa có trường hợp nhiễm trùng nào có mối liên hệ trực tiếp đến các khu vực lưu hành bệnh.
Tính đến ngày 5 tháng 7 năm 2022, 5949 trường hợp mắc đậu mùa khỉ đã được phát hiện trên khắp Châu Âu bằng cơ chế Quy định Y tế Quốc tế (IHR) cùng với các nguồn lực công chính thức. Trong số này, 99 có nhánh MPX Tây Phi. Hơn nữa, 42% trường hợp được báo cáo được phát hiện ở người trưởng thành trong độ tuổi từ 31 đến 40 và là nam giới.
Ngoài ra, 96,1% trường hợp bị phát ban và 69% có các triệu chứng toàn thân bao gồm kiệt sức, sốt, khó chịu ở cơ, tiêu chảy, nôn mửa, đau họng, ớn lạnh hoặc nhức đầu, trong khi không có trường hợp tử vong nào được báo cáo.
Triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ ở người
Trong đợt bùng phát năm 2022, thời gian trung bình từ khi tiếp xúc với bệnh thủy đậu đến khi xuất hiện các triệu chứng được mô tả là 7,6 ngày (IQR, 6,5 đến 9,9). Khoảng thời gian từ khi bắt đầu có triệu chứng ở trường hợp nguyên phát đến khi bắt đầu có triệu chứng trong trường hợp thứ phát, còn được gọi là khoảng thời gian nối tiếp, được báo cáo là bảy ngày khởi phát phát ban. Trước đây, người ta không nhận ra rằng sự lây truyền có thể xảy ra trong thời gian ủ bệnh.
Nhiễm trùng đậu mùa khỉ thường xảy ra sau giai đoạn báo trước kéo dài 1–4 ngày và được đặc trưng bởi các triệu chứng không đặc hiệu như:
- khó chịu chung
- ớn lạnh
- sốt
- đau cơ, đau lưng
- nhức đầu và các triệu chứng hô hấp.
Sự tiến triển của nhiễm trùng cũng bao gồm bệnh hạch bạch huyết, kéo dài khoảng 0–2 ngày.
Bệnh hạch bạch huyết là một biểu hiện lâm sàng đặc trưng của bệnh mpox, một đặc điểm đặc biệt thường được sử dụng để phân biệt nó với các bệnh truyền nhiễm khác như thủy đậu, sởi và đậu mùa.
Tiếp theo, phát ban mụn nước mụn mủ kéo dài 7–21 ngày.
Phát ban thường bắt đầu ở mặt và sau đó lan sang niêm mạc miệng, lòng bàn chân và lòng bàn tay, kết mạc, niêm mạc quanh cơ quan sinh dục, quanh hậu môn và quanh miệng trong thời gian từ 2 đến 4 tuần.
Sự phát triển của phát ban trải qua một loạt các giai đoạn, bắt đầu bằng dát (1–2 ngày), tiếp theo là mụn sẩn (1–2 ngày), sau đó là mụn nước (1–2 ngày), mụn mủ (5–7 ngày) và cuối cùng là vảy (7–14 ngày). Trong giai đoạn đầu của phát ban, kéo dài khoảng một tuần, người bị nhiễm bệnh được coi là có khả năng lây nhiễm cao.
Các khu vực bị ảnh hưởng bởi tổn thương da do đậu mùa khỉ được phân loại là “vết thương dày một phần”.
Những thay đổi bệnh lý ở tổn thương da, chẳng hạn như loét, chết mô và tăng trưởng quá mức của tế bào, trở nên nghiêm trọng hơn khi mụn mủ tiến triển và có thể dẫn đến các vấn đề như viêm mô tế bào và nhiễm trùng thứ phát do vi khuẩn sau đó nếu không được điều trị
Mặc dù bệnh đậu mùa khỉ thường khỏi mà không cần điều trị, nhưng mức độ nghiêm trọng và nguy cơ tử vong có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố như:
- chủng virus MPXV lây nhiễm
- đường phơi nhiễm
- tình trạng miễn dịch của người đó
Tỷ lệ tử vong của bệnh nhân mắc đậu mùa khỉ dao động từ 1 đến 10%.
Các biến chứng liên quan đến mpox rất nhiều và có thể gây hậu quả nghiêm trọng cho bệnh nhân.
- Bội nhiễm vi khuẩn, nhiễm trùng giác mạc, sẹo, viêm phế quản phổi, sốc nhiễm trùng, viêm mô tế bào, suy hô hấp và viêm não đều được báo cáo là biến chứng tiềm ẩn của mpox.
- Ngoài ra, áp xe sau họng và mất nước cũng đã được báo cáo là biến chứng. Mất nước thường do các triệu chứng về đường tiêu hóa, chẳng hạn như nôn mửa và tiêu chảy, cũng như các tổn thương ở miệng và cổ họng, có thể khiến bệnh nhân khó ăn uống
Không phải tất cả mọi người bị bệnh mpox đều phát triển tất cả các triệu chứng. Những cách khác nhau mà người bệnh có thể gặp các triệu chứng bao gồm:
- Chỉ phát ban (không có triệu chứng khác) hoặc các triệu chứng khác phát triển sau đó.
- Triệu chứng giống cúm, sau đó phát ban. Một số người không hề bị phát ban.
- Phát ban có thể lan rộng nhưng một số người chỉ bị nổi mụn hoặc phồng rộp.
Bạn có thể có mpox và không biết điều đó. Ngay cả khi bạn không có nhiều dấu hiệu nhiễm trùng, vẫn có khả năng bạn có thể lây lan sang người khác thông qua tiếp xúc gần gũi kéo dài.
Chẩn đoán bệnh đậu mùa khỉ ở người
Chẩn đoán nhanh là rất quan trọng trong việc hạn chế bùng phát các bệnh truyền nhiễm, bao gồm cả bệnh mpox. Tuy nhiên, chỉ quan sát lâm sàng là không đủ để đưa ra chẩn đoán xác định.
Vì bệnh đậu mùa khỉ rất hiếm nên các bác sĩ trước tiên có thể nghi ngờ các bệnh phát ban khác, chẳng hạn như bệnh sởi hoặc thủy đậu.
Nhưng các hạch bạch huyết bị sưng thường giúp phân biệt mpox với các loại thủy đậu khác.
Để chẩn đoán mpox, nhân viên xét nghiệm sẽ lấy mẫu mô từ vết loét hở (tổn thương) và gửi mẫu sinh phẩm đến phòng thí nghiệm để làm các xét nghiệm chẩn đoán xác nhận và xác định chính xác mpox.
Phản ứng chuỗi polymerase thời gian thực (RT-PCR) được sử dụng làm xét nghiệm chẩn đoán xác nhận đối với mpox.
Các hướng dẫn khuyên bạn nên nhắm mục tiêu ít nhất 2 gen được bảo tồn trên tất cả các dòng MPXV đang lưu hành đã biết, với ít nhất một mục tiêu dành riêng cho MPXV.
Các gen được nhắm mục tiêu để phân biệt mpox bao gồm:
- gen thụ thể TNF
- gen DNA polymerase E9L
- gen protein vỏ B6R
- tiểu đơn vị RNA polymerase phụ thuộc DNA 18 (RP018), B7R, FL3, N3R
- protein liên kết bổ sung C3L
- gen protein lõi CP
- khung đọc mở O2L
Để chẩn đoán nhiễm trùng mpox, nhiều loại mẫu bệnh phẩm có thể được sử dụng để xét nghiệm trong phòng thí nghiệm bao gồm sinh thiết da của:
- các tổn thương phát ban mụn nước
- tổn thương mụn nước trên da nguyên vẹn
- dịch tiết hoặc lớp vỏ từ những người có triệu chứng ở những khu vực có nồng độ virus cao nhất
Ngoài các mẫu này, ADN của virus MPXV đã được phát hiện trong các mẫu bệnh phẩm hầu họng, mũi họng, hậu môn, niệu đạo, kết mạc và tinh dịch.
Các phương thức chẩn đoán khác bao gồm kính hiển vi điện tử của phát ban sau khi nhuộm, xác định các kháng nguyên cụ thể thông qua hóa mô miễn dịch, phân lập virus, nuôi cấy và phát hiện kháng thể IgM/IgG.
Các xét nghiệm thương mại như Tetracore Orthopox BioThrear Alert ® có sẵn dưới dạng các xét nghiệm dựa trên dòng chảy nhanh được phát triển để sử dụng tại hiện trường.
Cột miễn dịch kháng thể cho các quá trình phân tích, hay ABICAP, là một công cụ lọc miễn dịch dựa trên ELISA bắt giữ kháng nguyên dòng chảy được điều khiển bằng trọng lực, giúp phát hiện virus đậu mùa, đậu bò, đậu khỉ và virus đậu mùa .
Tuy nhiên, các xét nghiệm chẩn đoán dựa trên huyết thanh học và phát hiện protein có phản ứng chéo với Orthopoxvirus và không cung cấp xác nhận cụ thể về mpox. Kính hiển vi điện tử không có độ nhạy cao, đắt tiền và thời gian cần thiết để phân tích mẫu dài, điều này hạn chế ứng dụng của nó.
Các kết quả xét nghiệm khác liên quan đến nhiễm bệnh đậu khỉ đã được mô tả trong tài liệu. Các phát hiện thường gặp trong phòng thí nghiệm ở những bệnh nhân nhiễm bệnh thủy đậu bao gồm nồng độ alanine aminotransferase (ALT) và aspartate aminotransferase (AST) tăng cao, tăng bạch cầu, giảm albumin máu, nồng độ nitơ urê trong máu thấp và giảm tiểu cầu. Những thay đổi này cũng đã được báo cáo là yếu tố dự báo tiên lượng xấu.
Việc chẩn đoán bệnh đậu mùa khỉ là một thách thức, vì xét nghiệm xác nhận yêu cầu mẫu phải được gửi đến phòng thí nghiệm y tế công cộng hoặc một trong năm phòng thí nghiệm thương mại được ủy quyền để phân tích, khiến quá trình chẩn đoán khó tiếp cận hơn đối với bệnh nhân.
Ngoài ra, hiện không có lựa chọn nào để xét nghiệm tại nhà hoặc tại các cơ sở chăm sóc sức khỏe như khả năng chẩn đoán COVID-19. Khi dịch bệnh đậu khỉ bùng phát và số ca bệnh tăng lên, việc nâng cao tính dễ dàng, khả năng tiếp cận và khả năng chẩn đoán của xét nghiệm mpox nhằm ngăn ngừa chẩn đoán sai và cải thiện việc điều trị cho những người bị nghi ngờ nhiễm trùng ngày càng trở nên quan trọng.
Do đó, những nỗ lực phát triển các xét nghiệm nhanh chóng và đáng tin cậy đối với mpox, cũng như cải thiện cơ sở hạ tầng phòng thí nghiệm ở những khu vực có nguy cơ bùng phát dịch bệnh, cần được ưu tiên.
Điều trị bệnh đậu mùa khỉ ở người
Bệnh đậu mùa khỉ có chữa được không?
Nhiễm trùng mpox gây ra một căn bệnh thường ở mức độ nhẹ đến trung bình và có diễn biến tự giới hạn (trở nên tốt hơn nếu không cần điều trị) với các triệu chứng kéo dài từ 2 đến 4 tuần.
Sau khi chẩn đoán, bác sĩ sẽ theo dõi tình trạng của người bệnh và cố gắng giảm các triệu chứng, ngăn ngừa mất nước và cung cấp thuốc kháng sinh để điều trị nhiễm trùng thứ cấp nếu chúng phát triển.
Bệnh đậu mùa khỉ được điều trị như thế nào?
Hiện không có bất kỳ phương pháp điều trị kháng virus nào được phê duyệt đối với MPox.
Việc quản lý lâm sàng bệnh thủy đậu chưa được thiết lập rõ ràng và hiện tại không có phương pháp điều trị cụ thể nào được các cơ quan quản lý như FDA Hoa Kỳ, WHO, CDC hoặc Cơ quan Dược phẩm Châu Âu (EMA) phê duyệt.
Tuy nhiên, phương pháp điều trị bằng thuốc kháng virus cần được cân nhắc trong những trường hợp bệnh nặng cần nhập viện, cũng như những trường hợp có dấu hiệu và triệu chứng không xác định được.
Điều đặc biệt quan trọng là cung cấp thuốc kháng virus cho những bệnh nhân có nguy cơ mắc bệnh nghiêm trọng cao hơn, chẳng hạn như trẻ em dưới 8 tuổi, phụ nữ mang thai và những người bị suy giảm miễn dịch.
Nếu bạn bị bệnh nặng, bác sĩ có thể kê toa thuốc kháng virus như cidofovir hoặc tecovirmat.
Những loại thuốc này được phê duyệt để điều trị các bệnh nhiễm virus khác (như bệnh đậu mùa), nhưng các nhà nghiên cứu cần tìm hiểu thêm về tác dụng của chúng đối với mpox.
Phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ ở người
Nếu bạn có nguy cơ mắc bệnh mpox, việc tiêm phòng sẽ giúp ngăn chặn sự lây lan. Các hình thức phòng ngừa khác bao gồm giảm sự tiếp xúc của con người với động vật bị nhiễm bệnh và hạn chế lây lan từ người sang người.
Orthopoxvirus là một nhóm virus có chung đặc điểm di truyền và kháng nguyên. Người ta đã mô tả rằng việc nhiễm bất kỳ loài nào trong số này có thể mang lại sự bảo vệ đáng kể chống lại các loài khác.
Ví dụ, vắc-xin vi-rút vaccinia có thể bảo vệ chống lại các bệnh do các loài Orthopoxvirus khác gây ra, chẳng hạn như VARV, mpox hoặc CPXV.
Tương tự, vắc xin đậu mùa có thể tạo ra sự bảo vệ chéo chống lại bệnh mpox ở người. Hơn nữa, các phương pháp điều trị bằng thuốc ban đầu được phát triển cho bệnh đậu mùa đã được chứng minh là có hiệu quả chống nhiễm trùng mpox, như đã được chứng minh trong đợt bùng phát năm 2022.
Việc ngừng tiêm chủng bệnh đậu mùa vào năm 1978 đã dẫn đến giảm khả năng miễn dịch bảo vệ chéo chống lại các loại Orthopoxvirus khác nhau, đặc biệt là ở những người trẻ tuổi chưa được chủng ngừa vi-rút vaccinia. Kết quả là, dân số toàn cầu của những người dễ mắc bệnh ngày càng tăng, dẫn đến sự gia tăng tần suất và phân bố địa lý của bệnh mpox ở người trong những năm gần đây.
Tiêm vắc xin bằng vắc xin thế hệ thứ nhất như Vắc xin đậu mùa Aventis Pasteur và Dryvax, vắc xin thế hệ thứ hai như ACAM2000 và vắc xin thế hệ thứ ba như LC16m8 và IMVAMUNE là tuyến phòng thủ đầu tiên chống lại nhiễm bất kỳ Orthopoxvirus nào. Tuy nhiên, việc sử dụng rộng rãi chúng bị hạn chế do có nhiều tác dụng phụ do miễn dịch virus sống, giảm độc lực.
Vào năm 2022 và trong đại dịch COVID-19, Mucker et al. đã phát triển một loại vắc-xin chống bệnh đậu khỉ được gọi là vắc-xin 4pox. Vắc xin này nhắm vào các protein Orthopoxvirus L1, A27, B5 và A34 và là vắc xin dựa trên ADN không yêu cầu chất bổ trợ hoặc công thức. Vắc-xin có thể được cung cấp bằng phương pháp điện di hoặc tiêm bắp. Hiệu quả bảo vệ của vắc xin 4pox được đánh giá bằng cách sử dụng mô hình động vật bị nhiễm trùng đường hô hấp và liều thấp liên quan đến phơi nhiễm bệnh đậu mùa ở người.
Những kết quả này đã chứng minh rằng đường tiêm bắp có thể bảo vệ chống lại sự tiếp xúc với khí dung và tạo ra các kháng thể trung hòa.
Việc phát triển vắc-xin chống bệnh đậu khỉ có thể được đẩy nhanh thông qua việc sử dụng phân tích tin sinh học.
Các tài nguyên trực tuyến như EPIPOX (có sẵn tại: http://imed.med.ucm.es/epipox/) tổng hợp các đặc tính thông tin miễn dịch của các epitope tế bào T giữa các Orthopoxvirus.
Để ngăn chặn sự lây lan của bệnh thủy đậu và giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm, một chiến lược được gọi là “tiêm chủng vòng tròn” đã được thực hiện giữa các nhân viên y tế. Cách tiếp cận này liên quan đến việc tiêm vắc xin cho những người ở gần những người bị nhiễm MPXV, nhằm mục đích ngăn chặn bất kỳ sự lây truyền nào nữa.
Việc sử dụng vắc-xin, bao gồm cả vắc-xin cúm và COVID-19 trong đại dịch, đã gây ra mối lo ngại. Tuy nhiên, để ngăn chặn sự xuất hiện của các đại dịch mới, điều cần thiết là phải thiết lập các quy trình khoa học và lâm sàng dựa trên những bài học rút ra từ đợt bùng phát COVID-19. Vì vậy, điều quan trọng là phải nhanh chóng phát triển các loại vắc xin mới để giải quyết khả năng xuất hiện các bệnh nhiễm trùng khó lường.
Việc khuyến khích tiêm chủng rộng rãi có thể là một thách thức, một phần do có thể xảy ra các tác dụng phụ nghiêm trọng, không thường xuyên liên quan đến các loại vắc xin hiện có. Do đó, các biện pháp y tế phòng ngừa, bao gồm tránh tiếp xúc với người hoặc động vật bị nhiễm bệnh và giữ vệ sinh tay tốt, vẫn là phương pháp ưu việt để phòng bệnh. MPXV có thể bị bất hoạt bằng nhiệt—cụ thể là xử lý trong 30 phút ở 56°C—hoặc bằng cloroform, formaldehyde, natri dodecyl sulfonate (SDS) và metanol.
Kết luận
Đánh giá này cung cấp cái nhìn tổng quan toàn diện về đợt bùng virus MPXV gây bệnh đậu mùa khỉ ở người, hiện là trường hợp khẩn cấp y tế công cộng lần thứ 7 được quốc tế quan tâm (PHEIC), được WHO tuyên bố vào năm 2022.
Sự xuất hiện của bệnh đậu mùa khỉ làm nổi bật nguy cơ lây nhiễm vi rút tiềm ẩn từ các ổ chứa bệnh lây truyền từ động vật sang người.
Việc theo dõi các trường hợp mắc bệnh đậu khỉ và sự tiến hóa của virus MPXV là điều cần thiết để xác định vật chủ tiềm năng của Orthopoxvirus ở Châu Phi và cải thiện các phương pháp chẩn đoán.
Bài viết này tổng hợp các thông tin tổng quan về về đặc điểm dịch tễ, sự lây truyền, triệu chứng điển hình, chẩn đoán, phương pháp điều trị bằng các vắc xin mới và các lựa chọn phòng ngừa nhiễm MPXV.
Tuy nhiên, cần có thêm nghiên cứu, phương pháp điều trị và vắc xin để đảm bảo sự chuẩn bị toàn cầu cho các đại dịch thủy đậu tiềm ẩn cũng như ngăn ngừa và quản lý căn bệnh này một cách hiệu quả. Sự bùng phát bệnh đậu khỉ hiện nay rất đáng chú ý, vì nó trùng lặp với đại dịch COVID-19, đặt ra những thách thức trong việc kiểm soát và giám sát dịch bệnh hiệu quả.
Sự suy giảm khả năng miễn dịch đối với bệnh đậu mùa được cho là một yếu tố góp phần làm tăng tỷ lệ nhiễm bệnh đậu mùa ở các vùng lưu hành. Hơn nữa, số ca bệnh được xác nhận cao ở các quốc gia không lưu hành bệnh, cùng với các trường hợp lây truyền từ người sang người, làm nổi bật nguy cơ lây lan bệnh thủy đậu trên toàn cầu, nhấn mạnh sự cần thiết phải giám sát liên tục và các biện pháp phòng ngừa hiệu quả.
Tài liệu tham khảo
- https://www.sciencedirect.com/topics/pharmacology-toxicology-and-pharmaceutical-science/monkeypox
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox
- https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/22371-monkeypox
- https://www.mdpi.com/2076-0817/12/7/947
- https://www.news-medical.net/news/20220819/Researchers-provide-comprehensive-review-of-human-monkeypox-infections.aspx
